Bekijk de NOS reportage met Jasper Buikx, microbioloog en hoofd van microbenmuseum ARTIS-Micropia, om erachter te komen of virussen onze vriend of vijand zijn.
Wat is een virus?
Virussen zijn vele malen kleiner dan andere microben. Ze zijn gemiddeld tussen de 25 en 200 nanometer groot, en passen daarmee tientallen keren in de gemiddelde bacterie. Virussen zijn ook de meest voorkomende biologische entiteiten op aarde. In een druppel zeewater zitten er bijvoorbeeld al meer dan 10 miljoen. Het aantal virussoorten op aarde is nog onbekend. Schattingen lopen uiteen, maar de kans is groot dat er meer dan 100 miljoen soorten zijn. Toch zijn er nog geen 300 ontdekt die mogelijk ziekteverwekkend zijn voor de mens. Het kan dus niet zo zijn dat alle virussen slecht zijn. Hoe zit dat dan?
Levend of dood?
Een virus is een eiwitpakketje met daarin wat genetisch materiaal. Deze eenvoudige bouw zorgt ervoor dat een virus weinig zelfstandig kan. Virussen bewegen niet, eten niet en ook kunnen zich niet zelfstandig voortplanten. Doordat ze al deze eigenschappen missen, worden virussen door veel wetenschappers niet als levend organisme gezien. In tegenstelling tot alle andere soorten microben op aarde, zitten virussen dus niet in de stamboom van het leven. Toch spelen ze een onmisbare rol op deze planeet, en zelfs in ons lichaam.
'Virusfabriek'
Dat heeft te maken met een van hun belangrijkste eigenschappen: het infecteren van een cel. Veel mensen denken daarbij direct aan een griepje, verkoudheid of erger. Maar dit doen ze ook bij andere organismen. Het infecteren van een cel doen virussen simpelweg om zich te vermeerderen. Het virus landt op het oppervlak van een gastheercel. De vreemde structuren op het oppervlak van het virus binden aan de eiwitten op het oppervlak van de gastheercel. Hierdoor wordt het virus opgenomen door de cel. Eenmaal in de cel van de gastheer maakt het virus gebruik van de aanwezige kopieermechanismen in de gastheercel. In feite gijzelt het virus de cel en zet hem om in een soort ‘virusfabriek’. De cel gaat enorme hoeveelheden nieuwe virussen bouwen, totdat de cel uiteen barst en duizenden virussen vrij komen.
Bacterie-eters
Veel mensen denken bij het woord ‘virus’ alleen maar gevaarlijke ziekteverwekkers. Toch heeft het allergrootste deel van de virussen op aarde het helemaal niet op de mens voorzien, maar op bacteriën. Deze ‘bacterie-eters’ worden bacteriofagen, of bacterievirussen genoemd. Bacteriofagen zijn kleine virussen die alleen kunnen overleven met behulp van een bacteriële gastheer. Bacteriofagen ruimen op deze manier bacteriën uit de weg en houden bacteriepopulaties onder controle. En dat is hard nodig. Op aarde leven meer bacteriën dan dat er sterren in ons universum zijn. Dat worden er continu steeds meer. De gemiddelde bacterie deelt zicht iedere 20 minuten. Dat betekent dat er in 10 uur een miljard bacteriën ontstaan uit één enkele bacterie. De natuur gebruikt bacteriofagen dus als biologische bestrijder van bacteriën, en voorkomt zo dat de natuur overspoelt met bacteriën.
Vol virussen
Ditzelfde gebeurt in je eigen lichaam. Ieder mens draagt een enorme hoeveelheid microben met zich mee; het microbioom. Dat zijn ongeveer 100.000 miljard microben, méér dan dat je lichaamscellen hebt. Dit zijn vooral bacteriën, en ze zijn onmisbaar voor je gezondheid. Toch moeten ook jouw lichaamseigen bacteriën onder controle gehouden worden, net als die op de rest van de planeet. Daarom heb je nog eens tien keer meer bacteriofagen in je lichaam dan dat je bacteriën met je meedraagt. Je kunt dus niet zonder je lichaamseigen virussen. Het streven van veel mensen om ‘virusvrij’ te zijn is dus niet wenselijk. Sterker nog, zonder virussen zou je niet overleven.
Toekomstige toepassingen
Deze virussen zijn dus niet alleen belangrijk om je gezond te houden. Bacteriofagen kunnen zelfs een alternatief zijn voor antibiotica. Vooral voor mensen met een infectie met een multiresistente bacterie zijn bacteriofagen wellicht dé oplossing. Daarnaast kunnen bacteriofagen ook in de landbouw worden ingezet. Bacteriële ziekteverwekkers van planten of vruchten kunnen ook worden bestreden door middel van bacteriofagen in plaats van door chemische bestrijding. Dit is niet alleen beter voor het milieu, maar ook effectiever. Ten slotte worden virussen ook steeds belangrijker in het medische onderzoek, bijvoorbeeld als mogelijke behandelmethode van genetische ziekten. Dit heet gentherapie. Wil je hier meer over weten, bezoek dan eens Micropia. Veel mensen denken bij het woord ‘virus’ alleen maar gevaarlijke ziekteverwekkers. En soms hebben we inderdaad te maken met een vijand, zoals het coronavirus , maar veel vaker nog zijn het vrienden. We hebben ze keihard nodig.
